“Büyük bir savaşın olmadığına inanarak sakin bir yaşam düşüncesiyle kendini teselli eden toplumlar, istikrarı güçlendirmenin ve barış davasında güvenilir bir güvenlik payı yaratmanın ön koşullarının kararlaştırıldığı bir endişedir. Gerçeklere ayrıntılı bir yaklaşımla, etraftaki her şeyin istediğimiz gibi pürüzsüz olmaktan uzak olduğu ve herkesin riskleri etkisiz hale getirmek için yorulmadan çalışması gerektiği ortaya çıkıyor.”
Azerbaycan’ın Ermeni saldırganlığına ve Ermeni ayrılıkçılığına karşı verdiği savaşta kazandığı parlak zaferlerin ardından, Güney Kafkasya adaletin zaferi adına yeni bir gerçekliğe adım attı. Zafer, tüm bölge ülkeleri için karşılıklı anlayışın yörüngesine geniş bir yol açtı, korku ve kaygısız bir yaşam umudunu yeniden canlandırdı. Resmi Bakü, gerçek bir lidere yakışır şekilde, hiç vakit kaybetmeden, Erivan’a tam da otuz yıldır atıl durumda olan iletişim engellerini kaldırarak bir işbirliği formatı sundu.
Zararlı olan her şey sona ermek ve büyük şoklar ve maliyetler sonrasında herkes yeni bir kadere, yeni kazanımlara doğru adımlar atmak zorundadır. Dünya Savaşı’nın sona ermesinden bu yana, Dünya’da yaklaşık iki yüz yerel ve orta ölçekli çatışma alevlendi. Birçoğu hala kan kaybediyor ve küresel barış için ciddi bir tehdit oluşturuyor. Herhangi bir kıvılcım büyük bir savaşı ateşleyebilir. Olasılığını önlemek için alevlenmelerin nedenlerini anlamak gerekir.
İronik olarak, etnik gruplar arası ve dinler arası gerilimler, yüksek voltajlı fırına yanıcı kütükler atmaya devam ediyor. Bu yalnızca, küresel bir yangına dönüşme tehdidi oluşturan yüksek türbülansı koruyor.
Böyle ciddi bir durumda, olumsuz bir sarmala çekilen güçler toplumun sabrını sınamaya devam ederken, pragmatistlerin ortak eylemleri talep edilmektedir. Her zaman çevre üzerinde olumlu bir etkinin dinamikleri içinde olmaları gerekiyor.
Azerbaycan’ın muzaffer lideri İlham Aliyev, her şeyi yerli yerine koyan askeri kampanyanın sona ermesinden hemen sonra, çok kültürlülük vektörünü teşvik etmek, süreçlere medeniyetler arası diyalogun yeni güçlerini dahil etmek için dinler arası ve etnik gruplar arası alevlenmelerin yeni salgınlarını dışlamak için bir mesaja muktedir güçlerle açık bir şekilde dile getirdi. Resmi Bakü bu yönde mevcut sorulara kapsamlı biçimde cevaplar veriyor.
SSCB’nin dağılmasından sonra Ermenistan, ayrılıkçı planın uygulanmasına güvenerek Azerbaycan topraklarında affedilmeyecek bir hata yaptı. Fakat bu maceranın kazanma şansı olmadı, çünkü eski zamanlardan beri Azerbaycan medeniyetler arası bir birliktelik alanı olmuştur ve olmaya da devam etmektedir. Bugün bile, savaş sonrasında, ülkemiz açıklık, hoşgörü ve karşılıklı anlayış ilkelerine sadık kalıyor ve bu nedenle uluslararası kabul görmüş sınırlarına saygı duyarak Ermenistan’a barış ve iyi komşuluk sunuyor.
Dengeleyici temeli olan çokkültürlülük, karışık ikilemleri çözmek için gerçekten çok yönlü olanaklara sahiptir. Diyalog ahlakında eşsiz bir fırsat görerek, iletişimi ustaca yeniden yaratır, yüksek yabancılaşma engellerinin üstesinden geliyro, ancak bu tüm ilgili taraflar birbirini dinlemeye ve belirli sorunları çözmek için fırsatları birleştirmeye hazırsa mümkün oluyor.
Bakü ilk adımı attı ve Ermenistan ile diyaloğu sürdürmeye hazır olduğunu gösterdi, bölgesel işbirliği için yeni bir format önerdi. Hala sosyoekonomik durgunluk içinde olan Ermenistan’ın bununla en çok ilgilenmesi gerektiiğ bir gerçektir. Ancak Bakü’nün eylemleri bir zayıflık tezahürü olarak algılanmamalıdır. Tam tersi, diğer şeylerin yanı sıra insanlığı, kazanan tarafın yüksek inceliğini de gösteren gücü göstergesidir bu.
Ermenistan, uluslararası hukukun gereklerini hiçe sayarak, yabancı topraklara göz dikti, işlediği sayısız suçun hesabını çoktan aştı. Dünyanın altını oydu, yabancı düşmanlığını ve insan düşmanlığını açıkça propagandaya başladı ve Azerbaycan halkının kültürel ve tarihi mirasını sistematik olarak yoketti. Bu kasıtlı olarak yapıldı ve vandalların eylemleri açık ideolojik hedefler peşindeydi.
Ermenilerin ilk görevi, iddia ettikleri toprakların aslen Türk olmadığını topluma kanıtlamaktı. Geçmiş dönemlerin izlerini yok etmek, Azerbaycanlıların zengin bir kültürel ve tarihi mirasın sahibi olmadığı izlenimini yaratmak onlar için çok önemliydi.
Bu yüzden İslam öncesi döneme ait anıtlara, İslam dönemine ait mirasa, evlere, mezarlara ve fiili duruma ışık tutan diğer maddi kanıtlara karşı meşum bir kültürel soykırım yapıldı.
Tarih, çağdaşlarından daha akılda kalıcıdır, sözde tartışmalı alanlarda kimin yerli bir sakin olduğu konusundaki anlaşmazlıklar konusu da dahil olmak üzere tüm temel sorulara kapsamlı cevaplar sağlar.
Saldırganlık yapan Ermenistan, suçlarının haddini hesabını aştı, bazı sorunlar biriktirdi ve dezavantajlı bir durumun maliyetleriyle başa çıkabilmek için her şeyden önce hatalarını kabul etmek ve tüm makul olmayan iddialardan vazgeçmek zorunda kaldı. Özellikle Azerbaycan bu sorunlarla boğuşan ülkeye yardım etmeye hazır olduğunu gösterdiğinden, zorlukların, eski sürtüşmelerin ve tehlikeli şüphelerin sayfasını çevirmenin tek yolu budur.
Azerbaycan’ın geliştirdiği dinamik çok kültürlülük modeli, hacimli bir istikrar potansiyeline sahiptir. Sadece ülkenin iç yaşamında değil, tüm yaşamında destekleyici bir rol oynadı ve oynamaya da devam ediyor.
Devletlerin dış politikadaki başarısı, genelde iç kazanımlar platformuna dayanmaktadır. Medeniyetler arası sorunların çözümü ile ilgili güncel meselelere açık bir bakış açısına sahip olan Azerbaycan’ın da durumu budur.
Bilindiği üzere, Güney Kafkasya fiziksel parametreleri açısından çok etkileyici değil, ancak buna rağmen burada sunulan etnodini palet çok çeşitlidir. Belki de bu tuhaflık, bu alanın çekici özelliklerinden biridir. Ancak çeşitlilik aynı zamanda bir takım sorunları de bünyesinde barındırmaktadır. Geçmişte, güç merkezleri bu gerçekliği, medeniyetler arası bir temelde aşırılıkları kışkırtarak yıkıcı amaçlar için kullanmıştır.
Resmi Bakü, tarihsel deneyime dayalı bir algoritma geliştirdi. Burada Azerbaycan topraklarında yaşayan etnik, dini gruplar arasında eski çağlardan beri hiçbir düşmanlık olmamıştır. Birlikte yaşama ilkesi hem grupların haklarının korunmasına hem de iç bütünleşmeye dayanmaktaydı. Azınlıkların kültürel varlıklarının korunması, iktidarın politikasının temel önceliğiydi ve asimilasyonu asla sağlamadı. Kültürel çeşitliliği güçlendirme politikasında, ancak özgünlükler korunarak, iktidar-toplum ekseninde sürekli etkileşim yöntemi halen kullanılmaktadır. Profil oluşturma rolü, çeşitli gruplara sosyal destek sağlama pratiğinden çok, sürekli yatay temas söylemiyle oynanıyor.
Azerbaycan devletinin tecrübesi, azınlık hakları alanında aktif müdahaleye izin vermemekte ve onları tercih avantajına bırakmaktadır. Bu, herkese hareket özgürlüğü veren bir tür işlevsel liberalizm modelidir.
Azerbaycan’da çok kültürlülük, yasal, kurumsal, ideolojik söylemlerin uygulama özgürlüğünü sağlayan devlet politikasının ayrılmaz bir parçası olarak kendini kanıtlamıştır. Bu, tüm azınlıklar için kültürel hakların korunmasının garantisidir. Böylece asimilasyon pratiğinin olmaması ve unvan kültürünün hâkimiyeti, ülke içinde istikrarın garantörü olarak çeşitlilik potansiyelinin yeniden üretilmesini mümkün kılmaktadır.
Şimdi, savaş sonrasında, Azerbaycan hükümeti modelin yapısını değiştirmek için özen göstermeğe zorunlu ya da yükümlü değildir. Eylemde, öncelikle sahadaki insanların beklentilerini karşılanır.
Hem yurtiçi, hem de yurtdışında barış ve istikrarı güçlendirme politikasında aşağıdan gelen inisiyatiflere sahip olmak önemlidir. Bu, aşırı örgütlenme uygulamasını reddeden yaklaşımların doğruluğunu teyit eder.
44 gün süren savaşta Azerbaycan toplumundaki ahlaki ve psikolojik atmosfer, milli uzlaşı faktörünün hakimiyeti sayesinde istikrarlı ve sağlıklı olmuştur. Azerbaycan halkı, yetkililerin politikasını tam olarak destekleyerek, bir saatlik zorlu bir imtihanda konsolide etme kabiliyetini gösterdi.
Ulusal konsensüs, yalnızca iktidar yapıları için değil, aynı zamanda enformel birlik fikriyle hareket eden kitleler için de güvenilir bir arka plan haline geldi. Tüm etnik, dini grupların temsilcileri aynı saflardaydı ve Anavatan’ın toprak bütünlüğünü savunmaya hazırdı.
Azerbaycan, yaratıcı süreçlerle kendini gerçekleştiren ulusal çok kültürlülük modelinin tutarlılığını kanıtlamıştır. Çıkarları gerçekleştirmek için bir mekanizma olarak tırmanmayı reddederek sağlıklı değerler temelinde, sadece ülkeye değil, topluma da fayda sağlayan istikrar potansiyelinin yeniden üretilmesinde üreme işlevi sağlamıştır.
Revan Hasanov
Bakü Uluslararası Çokkültürlülük Merkezi İcra direktörü
